Тағылым

Бахыт Амиева, 

Шадыра мектеп-балабақша оқу-тәрбие кешені,

Баянауыл ауданы, Павлодар облысы

 

                                                                      Химия кереметі 

 

Мақсаты : Оқушылардың химия пәніне қызығушылығын  арттыру. 

 

Қатысушылар : Патша, Желпуші, Сиқыршы, Малай. 

(сахнада патша отырады, оның жанында қауырсынмен желпіп көмекшісі отырады.) 

Малай: – О, падишам, біздің шаһарда бір данышпан сиқыршы жүр дейді. 

Патша: –Оны мен қалай естімедім, кәне, дереу алдыртыңдар! 

Малай: -Әміріңізге құлдық, падишам, қазір!

( тағзым етіп, шығып кетеді де, сиқыршыны алып келеді)

(тағзым етіп сиқыршы келеді.) 

Сиқыршы:  - Ассалаумағалейкум, падишам ! 

Патша: – Иә, сиқыршым, кел, жоғары  шық, отыр (орын нұсқайды.)

Сенің атағыңды  біз де естіп  жатырмыз. Кәне, бізге де бір-екі сиқырыңды көрсетші.

Сиқыршы: – Ау, сізге не көрсетсем екен? (жан-жағына қарап ойланып қалады ) 

Патша: –Бізге не көрсетсең де  бәрібір, әйтеуір қызық болса болғаны. 

Сиқыршы: (стол үстіндегі гүлді көріп) 

-Падишам, мына гүліңіз  неге ағарып кеткен? 

Патша: –Қыстың күні біздің шаһарда тірі гүл табу мүмкін емес. Сондықтан бұл сәндік үшін қойылған өтірік гүл ғой. Оған көңіл аудармай –ақ қой. 

Сиқыршы: –Ендеше, падишам, мен осы гүлге жан бітіріп, тірілтейін, түсін өзгертейін.  Қандай түске өзгертсем екен? (ойланады ) 

Патша: Жер бетіндегі бар өсімдікке тіршілік беріп тұрған, күн сәулесінің қызыл түсі. Егер қолыңнан келсе, қызылға өзгертші, көрейін. Сонда сенің сиқырыңа сенейін. 

Сиқыршы: –Ол біз үшін түк емес. Ол үшін менің сиқырлы дүниелерімді әкеліңдер. 

( сахнаға сиқырға қажетті заттар әкелінеді.)

Сиқыршы гүлге  жақындап, қолымен әр түрлі қимылдар жасап, гүлді сиқырлаған болады. Сосын былай дейді:

-Енді бұны тірілтіп, түс беру үшін «тірі су» себейін –деп бір түссіз су сияқты затты  гүлге бүркеді. (гүл біртіндеп  қызыл түске боялады.)

Патша: –Міне, ғажап! Міне, керемет! Мына гүл шынында да тіріліп келеді. 

Тіпті қызыл түске боялды. Ой, рахмет, сиқыршым! Сенің мына кереметіңнен тіпті  ыстықтап, шөлдеп кеттім ғой!

-Әй, малай сусын әкелші!

Малай: -Әміріңізге құлдық, тақсыр, қазір әкелемін. (Шығып кетеді  )

Сиқыршы: –Падишам, жаныңызда сиқыршы отырғанда, сусынға кісі жұмсап қайтесіз? Мен-ақ дайындап, берейін. Не қалайсың, сүт ішессіз бе, әлде нарзан  суын ішесіз бе?

Патша: - Өз қалауың білсін, тек таңдай жібітетін бірдеңе берсең, болғаны. Мен саған сенемін ғой.

(Сиқыршы  нарзан суын немесе лимонад жасауға кіріседі.) 

 - Міне падишам, нарзан суы, ішіңіз! Қажет десеңіз, сүтте жасап берейін! 

Патша: Сиқыршы ұсынған суды ішеді де «уф»  рахат –ай, бұл сусын болмаса қайтер едік? - деп қалтасынан орамалын алып  маңдайын , мойнын сүрте бастайды.

-Тіпті терлеп кеттім ғой! Жоқ, сиқыршым, сүт қажет емес, осы да жетеді.  Енді не көрсете аласың?

Сиқыршы: - Падишам, ана орамалыңызды бере тұрыңызшы (орамалды  алып қарайды да, бір ыдыстағы түссіз заттарға батырып алып, темір штативке бекітіп, тұтатып, жағуға кіріседі).

Патша: -Әй, мұның не, бұл ханшаның сыйлығы еді, сен өзі не істеп жатырсың ? Өртеме орамалды, оңбаған, кәне тоқтат!

Сиқыршы: - Сабыр етіңіз, падишам, қазір көресіз, керемет болады. (сиқыршы жанбайтын  орамал  тәжірибесін жасап, патшаға орамалын сол қалпында қайтарып береді.) 

Патша : -Керемет, керемет! Мұндай да болады екен-ау? Сен өзі сайтансың ба, жынсың ба? Жаңа ғана мына орамал  лаулап жанып жатыр еді. Енді түк болмағандай  сол қалпында қалыпты. Бұл қалай, ә?

Сиқыршы: – Иә, падишам, орамалыңызды бүтін  қалпында  қайтарып бердім . Бұл сиқырдың күші ғой. 

Патша : - Рас, сен нағыз сиқыршы екенсің, енді сенің осы қызметіңе көрсеткен ғажап сиқырларың үшін, не силасам екен?

Сиқыршы: –Падишам, ештеңе әуре болмаңыз. Менің  сиқырым - химияның құдыреті ғой. Мына отырған балалардың  кез-келгені  сізге осындай қызмет көрсете алады.

Патша: - Не дейді, сонда мына отырған балалардың бәрі  де  сен сияқты сиқыршы ма,  «Химия» дейсің  бе, ол не қылған құдырет иесі?

Сиқыршы: –Падишам, «химия» деген ол – ғылым, сол ғылымды меңгерген әрбір  адам сізге осы кереметтерді, тіпті одан да қызық кереметтерді көрсете алады. Мына отырған балалар – сол ғылымды оқып, меңгеріп жүргендер. 

Патша: –Жарайды, сиқыршым, еңбекті елеу керек.  Біз де адамның еңбегін  бағалауды білеміз. Сенің сол химияны меңгергенің үшін, мә, саған сыйлық! –деп екі-үш бақыр тиын ұсынады. 

Сиқыршы: – Падишам, ғылымды меңгергені үшін  сыйлыққа бақыр тиын  берген ұят болар. Мен сізге  бұларды  күміске айналдырып берейін. Сіз тек мұрныңызды басып отырыңыз. (қола тиынды күміс тиынға айналдырады )

Патша:  - Мынау не дейді? Ойбай –ау, бақырды күміске айналдырамын  дей ме? Олай болса мен мұрнымды емес, аузымды  да қоса  жауып отырайын.(орамалмен аузы–мұрнын жауып отырады). 

Сиқыршы: –Ал, падишам, ғылым, білім сатылмайды, мен сіздің сыйлығыңызды  ала алмаймын. Бақыр тиыныңызды күміске айналдырып бергеніме риза болыңыз – деп орнынан тұрып, тиынды патшаға береді. 

Патша: (тиынды орамалмен, етегімен сүртіп, айналдырып, қайта –қайта  қарап, аузына тістеп көреді )

Патша: –Ау, сиқыршы мұның ғажап  болды.  Менде бар ғой, бақыр көп. 

Кәне, сонша бәрін күміске айналдырып бер! 

(бұл кезде сиқыршы қоштасып, шығып кеткен, оны  патша байқамай қалады.) 

Патша: - Қап, кетіп қалыпты ғой!? Әй, малай, алдырт әлгі сиқыршыны! Сиқыршы қайдасың? - деп сүріне-қабына сахнадан патша шығып кетеді. 

 

Желпуші: -Міне, балалар, сендер оқып жүрген  «химия » деген – қызық ғылым екен.  Сендер де соны жаңағы «сиқыршы» айтқандай қажымай,  талмай, еріншек болмай, дұрыс оқып, меңгересіңдер. Сендердің қолдарыңнан бұл өмірде  талай кереметтер келетініне мен сенемін. 

 

 

«Тірі су»- гүлді алдын ала  қағаздан жасап сілті ерітіндісіне батырып  алады,  гүлге  түссіз фенолфталеинді сепкенде таңқурай түске боялады.

«Нарзан суы» - лимон қышқылы, эссенция, тамақ бояуы.

«Жанбайтын орамал» - орамал жанып кетпес үшін  суға,  сосын  спирт ерітіндісіне   батырып жағады. Су кепкенше орамалдағы спирт  жанады да,  орамал жанбай қалады. 

«Қола тиынды күміс тиынға айналдыру» - бұл үшін мыстан немесе қоладан  жасалған тиындарды қысқышпен ұстап концентрлі азот қышқылында тоттан тазартып,  суда жуып алу керек. Олар сумен шайылып болғаннан кейін, 10 %-тік  сынап нитраты  ерітіндісінде 2 минуттай  ұстау керек. Металдардың активтік қасиетіне сай мыс сынапты ерітіндіден ығыстырады.